Ailə nədir? Bu suala görkəmli pedaqoq və filosofların fərqli yanaşmaları olmuş, müasir ensklopediya və lüğətlərdə ailəyə müxtəlif təriflər verilmişdir.Aristotel ailəyə belə tərif verir: “Ailə insanların birgə yaşayışının ilk təbii formasıdır, tarix boyu dəyişilməyib qalandır”.

Bizə aydındır ki, ailə cəmiyyətin əsas strukturunu təşkil edir.  Ailə insanın seçimidir və xoşbəxtliyi üçün qazandığı dəyərdir. Ailə, cəmiyyətin ən əsas quruluşu olaraq, zaman keçdikcə sosial, iqtisadi və texnoloji dəyişikliklərə uyğunlaşmışdır. Müasir dövrdə ailə anlayışı ənənəvi modellərdən uzaqlaşaraq, yeni dövrün qaydalarına əsaslanır. Ənənəvi ailə strukturları bəzi ölkələrdə hələ də üstünlük təşkil etsə də, qloballaşma, texnologiyanın inkişafı və qadın hüquqlarının güclənməsi kimi amillər ailə quruluşunda yeni yanaşmaların ortaya çıxmasına səbəb olmuşdur.

Ailə, tarix boyunca cəmiyyətlərin təməl daşı olaraq, müxtəlif dövrlərdə fərqli formalarda inkişaf etmişdir.Müasir ailə modeli bərabərliyi və qarşılıqlı hörməti əsas götürərək formalaşır. Rəqəmsal əsr və sürətlə dəyişən sosial dinamika ailə anlayışına yeni məna qatmış, ənənəvi ailə strukturlarını və dəyərlərini yenidən formalaşdırmışdır. Bu məqalədə müasir ailənin xüsusiyyətləri, rəqəmsallaşmanın təsiri və sosial dəyişikliklərin yaratdığı yeni reallıqlar müzakirə ediləcəkdir.

Bugünkü ailələr ənənəvi ailə modelindən fərqli olaraq bir neçə yeni xüsusiyyət qazanmışdır.Bunlardan biri də rəqəmsal texnologiyaların ailə münasibətlərinə təsiridir.Texnologiyanın inkişafı ailə üzvləri arasındakı münasibətləri həm müsbət, həm də mənfi yöndə dəyişib:

Müsbət təsirlər: Rəqəmsal texnologiyalar, xüsusilə sosial şəbəkələr və mesajlaşma platformaları, uzaqda yaşayan ailə üzvləri ilə əlaqəni asanlaşdırıb. Video zənglər və onlayn ünsiyyət vasitələri qlobal miqyasda ailələri bir arada saxlamağa imkan verir.

Mənfi təsirlər: Eyni zamanda, texnologiya ailə üzvləri arasındakı ənənəvi ünsiyyət formalarını zəiflədə bilər. Uzun müddət telefona və ya digər ekranlara bağlı olmaq birgə vaxtın keyfiyyətini azaldır, xüsusilə də valideyn-uşaq münasibətlərinə mənfi təsir edir.

Bugünkü ailələr bir tərəfdən ənənəvi və müasir ailə dəyərləri arasında tarazlıq yaratmağa çalışır,digər tərəfdən isə müasir həyat tərzinin tələblərinə uyğunlaşır:

Ənənəvi dəyərlər – Hələ də bir çox ailə üçün hörmət, sevgi, bir-birinə dəstək kimi dəyərlər əsasdır.

Müasir təsirlər – Fərdi azadlıq, gender bərabərliyi və şəxsi inkişaf kimi anlayışlar ailə strukturlarında dəyişikliklərə səbəb olur. Qadınların iş həyatında daha çox iştirak etməsi və valideynlərin tərbiyə metodlarının dəyişməsi buna nümunədir.

Müasir dövrdə valideynlər daha çox demokratik tərbiyə metodlarına üstünlük verir:                               

Avtoritar tərbiyədən uzaqlaşma: Əvvəllər sərt qaydalara əsaslanan valideynlik, bu gün daha çox uşaqların şəxsiyyətini formalaşdırmağa yönəlmişdir. Müasir valideynlər daha çox emosional dəstək və motivasiya üzərində işləyir, sərt nizam-intizam isə tədricən azaldılır.                     

Təhsil və texnologiya: Valideynlər uşaqlarını yalnız ənənəvi məktəb təhsili ilə deyil, həm də rəqəmsal savadlılıqla təchiz etməyə çalışırlar.

Rəqəmsal tərbiyəyə üstünlük vermək: Texnologiyanın uşaqlar üzərində təsiri valideynlər üçün yeni çağırışlar ( həm fürsət,həm də çətinlik) yaradır.Uşaqların rəqəmsal vasitələrlə düzgün şəkildə təmas qurması valideynlərin əsas məqsədlərindən biri olmalıdır.Texnologiyanın düzgün istifadəsi yaradıcı düşüncə və savadlılıq üçün şərait yaradır.Bununla belə,həddindən artıq istifadənin zərərlərini idarə etmək valideynlər üçün yeni çağırışdır.

Texnologiyanın inkişafı, qloballaşma və sosial dəyərlərin dəyişməsi gələcəkdə ailə anlayışına da təsir göstərəcəkdir. Bu məqalədə gələcəyin ailəsi ilə bağlı yeni perspektivləri də araşdırmışıq.

Gələcəkdə texnologiyanın ailə həyatında daha böyük rol oynayacağı gözlənilir. Robotlar və süni intellekt ev işlərini asanlaşdıracaq, valideynlərə daha çox vaxt qazandıracaq. Eyni zamanda, uzaq məsafəli ailə üzvləri ilə əlaqə saxlamaq üçün virtual reallıq texnologiyaları genişlənəcək.

İqlim dəyişikliyi və məhdud resurslar gələcəkdə ailələrin həyat tərzini də dəyişdirəcək. Kiçik və ekoloji cəhətdən davamlı evlərə sahibi olmaq və resursların ağıllı idarə edilməsi gündəmə gələcək. Ailə üzvləri arasında məsuliyyətin bərabər paylanması və ekoloji dəyərlərə üstünlük verilməsi mühüm rol oynayacaqdır.

Müasir dünyada insanların emosional rifahına diqqət artır. Gələcəkdə ailələrdə psixoloji dəstək və emosional bağlılıq daha çox ön plana çıxacaq. Bu, ailə üzvləri arasındakı münasibətlərin daha sağlam və davamlı olmasına kömək edəcəkdir.

Gələcəkdə uşaqların tərbiyəsi də dəyişəcək. Süni intellekt və fərdi öyrənmə sistemləri uşaqların təhsilinə inteqrasiya ediləcək. Eyni zamanda, valideynlər uşaqlara daha çox yaradıcı və emosional dəstək göstərmək üçün ənənəvi rolları yenidən nəzərdən keçirə bilər.

Gələcəyin ailəsi bir çox dəyişikliklərlə qarşılaşacaq, lakin onun əsas mahiyyəti – sevgi, dəstək və birlik – qalmaqda davam edəcək. Yeni perspektivlər ailələrin daha çevik, fərqli və müxtəlif olmasına şərait yaradacaq. Əsas məsələ bu dəyişikliklərə uyğunlaşmaq və ailənin cəmiyyətin mühüm sütunu olaraq qalmasını təmin etməkdir.Müasir ailə modeli cəmiyyətin inkişafında mühüm rol oynayır. Ailələrdə qarşılıqlı hörmət və bərabərlik prinsiplərinin tətbiqi daha ədalətli və harmonik bir cəmiyyətin formalaşmasına töhfə verir. Ailə, cəmiyyətin ən əsas quruluş vahidi olaraq, mədəniyyətin və dəyərlərin gələcək nəsillərə ötürülməsində əsas rolu oynayır.

Nəticə olaraq qeyd edə bilərik ki, müasir ailə yeni dövrün qaydalarına uyğunlaşaraq həm ənənəvi dəyərləri qorumağa, həm də sosial və texnoloji dəyişikliklərə uyğunlaşmağa çalışır. Rəqəmsallaşmanın təsiri və müxtəlif ailə formalarının ortaya çıxması ailə anlayışını zənginləşdirir. Texnologiyanın və sosial dəyişikliklərin təsiri altında formalaşan müasir ailələr cəmiyyətin gələcək inkişafı üçün yeni modellər və perspektivlər təqdim edir.Gələcəyin ailəsi isə həm texnologiyadan faydalanan, həm də emosional bağlarını gücləndirən bir model təqdim edəcəkdir.

Müasir ailə modeli, cəmiyyətin dəyişən tələblərinə uyğun olaraq çevik və dinamik olmalıdır. Bu modelin əsasında bərabərlik, qarşılıqlı hörmət və şəxsi inkişaf dayanır. Ailə üzvlərinin hər birinin hüquq və məsuliyyətlərini dərk etməsi, ailənin uzunömürlü və sağlam bir mühitdə yaşamasını təmin edir. Müasir ailə modeli yalnız birgə yaşamaq deyil, həm də birgə inkişaf etmək anlamını özündə daşımalıdır.

Naxçıvan Müəllimlər İnstitutunun

Pedaqogika və psixologiya kafedrasının dosenti,

Pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru Əsədova Gülmira

Naxçıvan Müəllimlər İnstitutunun

İbtidai sinif müəllimliyi ixtisasının IV kurs tələbəsi Əliyeva Məsumə