9-cu sinifdə oxuyan şagirdlər həyatlarının ən məsuliyyətli mərhələlərindən biri ilə üz-üzə qalırlar. Bu mərhələ ixtisas qrupunun seçimi ilə bağlıdır və əksər hallarda şagirdlər bu qərarın gələcək həyatlarına nə qədər ciddi təsir edəcəyini həmin anda tam dərk etmirlər. Bir çoxu üçün bu seçim yalnız imtahan fənlərinin dəyişməsi kimi görünür, amma əslində bu addım gələcək təhsil istiqamətinin, peşə yolunun və hətta həyat tərzinin formalaşmasında mühüm rol oynayır.

Şagirdlərin bu dövrdə yaşadıqları əsas çətinliklərdən biri özlərini yetərincə tanımamalarıdır. Onlar hansı sahəyə maraqlı olduqlarını, hansı fənlərdə daha rahat olduqlarını və gələcəkdə özlərini harada gördüklərini dəqiq ifadə etməkdə çətinlik çəkirlər. Bu vəziyyətdə qərar çox zaman valideynlərin istəkləri, müəllimlərin tövsiyələri və ya dost çevrəsinin təsiri ilə verilir. Nəticədə şagirdin şəxsi maraqları arxa planda qalır və bu da sonradan narazılıq, motivasiya itkisi və hətta ixtisas dəyişmək istəyi ilə nəticələnir.

Digər bir çətinlik isə ixtisas qrupları və onların açdığı imkanlar haqqında məlumatın az olmasıdır. Bir çox şagird yalnız qrupun adını bilir, amma həmin qrupun hansı ixtisaslara, hansı peşələrə və hansı gələcək perspektivlərə yol açdığından xəbərsiz olur. Cəmiyyətdə dolaşan “bu qrup daha prestijlidir” və ya “bu ixtisasda daha çox pul qazanmaq olar” kimi ümumi fikirlər də şagirdlərin obyektiv qərar verməsinə mane olur. Halbuki hər sahə yalnız maraq və uyğun bacarıq olduqda uğurlu ola bilər. İxtisas qrupunun düzgün seçilməsi üçün ilk növbədə şagird özünü tanımağa çalışmalıdır. Hansı fənlərdə daha uğurludur, hansı dərslər onu yormur və hansılar marağını daha çox çəkir, bu suallara dürüst cavab vermək çox vacibdir. Eyni zamanda, seçiləcək qrup üzrə əsas fənlərdə əldə olunan nəticələr də real şəkildə qiymətləndirilməlidir. Yalnız istək yox, imkanlar da nəzərə alınmalıdır. Peşə yönümü testləri, məktəb psixoloqları və təcrübəli müəllimlərlə aparılan söhbətlər bu mərhələdə şagirdə yol göstərə bilər.

Bu prosesdə edilməməli olan ən böyük səhvlərdən biri dostlara baxaraq seçim etməkdir. Hər bir şagird fərqlidir və başqasına uyğun olan istiqamət digəri üçün uyğun olmaya bilər. Yalnız maddi qazanc düşüncəsi ilə qərar vermək, araşdırma aparmadan tələsmək və başqalarının arzularını öz istəklərindən üstün tutmaq da yanlış seçimlərə səbəb olur. Unudulmamalıdır ki, maraq duyulmayan sahədə uzunmüddətli uğur əldə etmək olduqca çətindir.

Valideynlərin bu mərhələdə rolu isə istiqamət verici olmalıdır, qərar verən yox. Uşağı dinləmək, onun güclü tərəflərini görməsinə kömək etmək və seçim prosesində onu dəstəkləmək daha sağlam nəticələrə gətirib çıxarır. Təzyiq altında verilən qərarlar əksər hallarda şagirdin gələcək təhsil həyatında problemlər yaradır.

Nəticə etibarilə, 9-cu sinifdə ixtisas qrupunun seçimi tələsik və təsadüfi şəkildə edilməməlidir. Bu seçim düşünülmüş, araşdırılmış və şagirdin fərdi xüsusiyyətlərinə əsaslanan bir qərar olmalıdır. Doğru seçilmiş ixtisas qrupu yalnız imtahan uğuru deyil, həm də özündən razı, məqsədli və motivasiyalı bir gəncin formalaşmasına zəmin yaradır.

Aytən KƏRİMOVA

Təbii Ehtiyatlar İnstitutunun əməkdaşı, Naxçıvan Dövlət Universitetinin doktorantı və Naxçıvan Ekoloji Maarifləndirmə və Ətraf Mühitin Mühafizəsinə Dəstək İctimai Birliyinin təsisçisi