Ad, soyad və ata adı yalnız şəxsin identifikasiya vasitəsi deyil, eyni zamand onun sosial kimliyini, mədəni mənsubiyyətini və ailə bağlarını əks etdirən mühüm göstəricilərdir. Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyinə əsasən, fərdlərin müəyyən əsaslar olduqda bu elementləri dəyişdirməsi hüquqi cəhətdən mümkün və qanunla qorunan bir hüquqdur. Azərbaycan Respublikası vətəndaşları öz adını, ata adını və soyadını 18 yaşına çatdıqdan sonra dəyişdirə bilərlər.

“Adın, ata adının və soyadın verilməsi və dəyişdirilməsi Qaydaları”nın təsdiq edilməsi barədə 12 may 2011-ci il tarixli Nazirlər Kabinetinin Qərarına əsasən 18 yaşı tamam olmuş Azərbaycan vətəndaşı adının, soyadının və ata adının dəyişdirilməsi üçün müvafiq qeydiyyat şöbəsi (ASAN Xidmət) və ya konsulluq idarəsinə müraciət edə bilər.Lakin bu proses həm hüquqi, həm də sosial aspektləri ilə diqqətlə araşdırılmalı olan məsələdir.

1. Terminlərin qısa izahı

• Ad – şəxsə doğulduğu zaman verilən və onu fərdi şəkildə tanıdan şəxsiyyət göstəricisidir.
• Soyad – ailəyə mənsubiyyəti bildirən və çox zaman ata soyuna əsaslanan identifikasiya formasıdır.
• Ata adı – ata adından törədilərək uşağa verilən və əsasən rəsmi sənədlərdə istifadə olunan göstəricidir (məs. “Oğuz qızı”, “Əli oğlu”).

Bu üçlük birlikdə şəxsiyyət vəsiqəsi və digər rəsmi sənədlərdə insanın hüquqi kimliyini müəyyən edir.

2. Hüquqi əsaslar və normativ baza

Ad, soyad və ata adının dəyişdirilməsi “Azərbaycan Respublikasının Vətəndaşlıq Vəziyyəti Aktlarının Qeydiyyatı haqqında” Qanun və Nazirlər Kabinetinin müvafiq qərarları ilə tənzimlənir.

Qanunvericiliyə əsasən:

• 10 yaşına çatmış hər bir vətəndaş, əsaslı səbəb olduqda ad, soyad və ata adının dəyişdirilməsi ilə bağlı müraciət edə bilər.
• Uşağın ad və soyadını valideynlər və ya qanuni nümayəndələr dəyişə bilər.
• Dəyişiklik rəsmi qeydiyyat yolu ilə aparılır və yeni şəhadətnamə verilir.

3. Dəyişiklik üçün qanuni əsaslar

Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi aşağıdakı hallarda ad və ya soyadın dəyişdirilməsinə şərait yaradır:

• Ad və ya soyadın gülünc, narahatedici və ya mənfi mənalı olması;
• Ailə münasibətlərində (boşanma, nikah, övladlığa götürmə) dəyişikliklər;
• Sosial və ya psixoloji uyğunsuzluq (şəxsin özünü fərqli adla daha rahat ifadə etməsi);
• Cinsiyyət dəyişikliyi və ya fərqli cinsi identifikasiya;
• Milli-mədəni kimliklə uyğunlaşmaq arzusu;
• Atalıq hüququnun rəsmən tanınmaması və ya ləğvi;
• Məhkəmə qərarı əsasında əsaslandırılmış digər hallar.

4. Prosedur: Addımbaaddım müraciət qaydası

Ad, soyad və ya ata adı dəyişmək istəyən şəxs aşağıdakı proseduru izləməlidir:

1. Ərizə və müraciət Şəxs rayon qeydiyyat şöbəsinə (və ya ASAN xidmətə) yazılı ərizə ilə müraciət edir.

2. Sənədlərin toplanması 

Lazım olan sənədlər:

• Doğum haqqında şəhadətnamə
• Şəxsiyyət vəsiqəsi
• Ailə vəziyyəti haqqında sənəd (lazım gələrsə)
• Əsaslandırıcı sənədlər (məsələn: məhkəmə qərarı və s.)

3. Araşdırma və qərar 

Müvafiq orqanlar ərizəni 1-3 ay ərzində araşdırır və əsaslar yetərlidirsə, dəyişiklik qəbul edilir.

4. Yeni sənədlərin rəsmləşdirilməsi

 Dəyişiklik təsdiq olunduqdan sonra yeni adla doğum haqqında şəhadətnamə verilir və şəxsiyyət vəsiqəsinin dəyişdirilməsi prosesi başlanır.

5. Ata adının dəyişdirilməsi: Ən çox soruşulan və mürəkkəb məsələ

Ata adı birbaşa bioloji ata ilə bağlı olduğu üçün onun dəyişdirilməsi daha həssas və məhkəmə əsaslı prosedurdur. Aşağıdakı hallarda mümkündür:

• Bioloji atanın dəyişməsi barədə məhkəmə qərarı varsa;
• Uşaq övladlığa götürülübsə və yeni valideynin adı qeyd olunmalıdırsa;
• Psixoloji və ya sosial əsaslarla şəxsin ata adı ilə tanınmaması problemi mövcuddursa.

Bu prosesdə məhkəmə qərarı və ya notarial razılıq vacib rol oynayır.

6. Sosial və mədəni aspektlər

Ad dəyişdirmə qərarı təkcə hüquqi deyil, həm də şəxsin daxili psixoloji vəziyyəti, cəmiyyətə münasibəti və özünüifadə ehtiyacı ilə bağlıdır. Müasir dövrdə fərdlər adlarını dəyişdirərək yeni başlanğıc etmək, travmatik keçmişlə bağları qoparmaq və ya sadəcə özlərini daha yaxşı ifadə etmək məqsədi daşıyırlar.

Sosioloqlar qeyd edir ki, şəxsiyyətin formalaşmasında adın rolunu inkar etmək olmaz. Ona görə də bu cür dəyişikliklər şəxsi inkişafın bir hissəsi kimi qəbul edilir.

Ad, soyad və ata adı yalnız rəsmi identifikasiya elementi deyil, insanın daxili dünyasının və sosial mövqeyinin ayrılmaz hissəsidir. Bu göstəriciləri dəyişmək hüquqi baxımdan mümkündür və bəzi hallarda zəruri olur. Lakin hər bir dəyişiklik düşünülmüş, əsaslandırılmış və şəffaf prosedurla aparılmalıdır.

Əgər siz də bu dəyişikliklər barədə düşünürsünüzsə, ilk addım məlumatlı olmaqdan başlayır. Hüquqlarınızı bilin, düzgün yolla müraciət edin və unutmayın: öz adını seçmək, öz həyatını formalaşdırmaq deməkdir.

Gülçin Ziyad

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ədliyyə Nazirliyinin

Kəngərli Rayon Qeydiyyat şöbəsinin rəisi