Yaşıl diplomatiya diplomatik münasibətlərin və qlobal siyasətin formalaşmasında ekoloji problemlərin rolunu vurğulayaraq beynəlxalq münasibətlərin ekoloji ölçüsünə istinad edir. Bu, ekoloji problemləri həll etmək, davamlı inkişafı təşviq etmək və iqlim dəyişikliyi, biomüxtəlifliyin itirilməsi və çirklənmə kimi problemləri həll etmək üçün diplomatik strategiyaların istifadəsini əhatə edir. Yaşıl diplomatiya ətraf mühitlə bağlı problemləri xarici siyasətə inteqrasiya etməyə çalışır, çox vaxt planetin rifahı üçün ortaq məsuliyyəti inkişaf etdirmək üçün beynəlxalq əməkdaşlığı hədəfləyir.

Yaşıl diplomatiya ekoloji davamlılığı təşviq etmək üçün dövlətlərarası münasibətlərdə mühüm strateji vasitə kimi ortaya çıxdı. Beynəlxalq ekoloji sazişlər bu strategiyanın əsas elementlərini təşkil edir. Qlobal ekoloji problemlər çox mürəkkəbdir və yalnız yerli və ya milli səviyyədə həll edilə bilməz. Ona görə də ekoloji problemlərin həllində beynəlxalq əməkdaşlıq və çoxtərəfli sazişlər həyati əhəmiyyət kəsb edir. Yaşıl diplomatiya dövlətlər arasında bu əməkdaşlığı gücləndirir və ekoloji problemlərin beynəlxalq səviyyədə səmərəli həllini təmin edir. Paris İqlim Dəyişikliyi Sazişi yaşıl diplomatiyanın ən mühüm nümunələrindən biridir. 2015-ci ildə qəbul edilmiş bu saziş qlobal istiləşməni 2°C-ə qədər məhdudlaşdırmaq və ideal olaraq onu 1,5°C-ə endirmək məqsədi ilə dünya ölkələrini karbon emissiyalarını azaltmağa yönəldən bir çərçivə təmin etdi. Bu saziş inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında ədalətli yük bölgüsünü təmin etməklə yanaşı, ətraf mühitlə bağlı öhdəliklərini yerinə yetirmək üçün dövlətlərə beynəlxalq təzyiq yaratmaq məqsədi daşıyır.

Bioloji Müxtəliflik Konvensiyası (CBD) yaşıl diplomatiyanın digər mühüm nümunəsidir. Bu saziş bioloji müxtəlifliyin qorunmasını və davamlı istifadəsini təşviq edir. Ətraf mühitin və təbii ehtiyatların mühafizəsi üzrə beynəlxalq öhdəliklərin gücləndirilməsi bu sazişin əsas məqsədidir. CBD dövlətlər arasında əməkdaşlığı təşviq etməklə yanaşı, ekosistemlərin qorunması və təbiətlə harmoniyada inkişafı üçün mühüm çərçivə təmin edir. Yaşıl diplomatiya ekoloji problemlərin bu cür çoxtərəfli sazişlər vasitəsilə qlobal miqyasda həllini təmin etmək üçün mühüm alətdir.

Resursların idarə edilməsi yaşıl diplomatiyanın ən vacib komponentlərindən biridir. Suyun bölüşdürülməsi, meşələrin mühafizəsi və biomüxtəliflik kimi təbii ehtiyatların idarə olunması transsərhəd bölgələrdə xüsusilə geniş yayılmış problemlərdir. Məsələn, Nil çayı hövzəsi ilə bağlı gərginlik su ehtiyatlarının bölüşdürülməsi və bu resursların davamlı şəkildə idarə olunması ehtiyacını artırır. Bu kimi məsələlər diplomatiya yolu ilə həll edilməli və təbii sərvətlərə bərabər çıxış təmin edilməlidir. Resurs əsaslı münaqişələrin qarşısının alınmasına yaşıl diplomatiya vasitəsilə nail olmaq olar. Diplomatik danışıqlar tərəflər arasında balanslaşdırılmış və davamlı həll yollarının inkişafına imkan yaradır.

Biomüxtəlifliyin qorunması yaşıl diplomatiya kontekstində beynəlxalq əməkdaşlığı tələb edən digər mühüm elementdir. 1992-ci ildə qəbul edilmiş Bioloji Müxtəliflik haqqında Konvensiya ekosistemləri qorumaq üçün qlobal əməkdaşlığı təşviq edir. Bu müqavilə inkişaf və mühafizə arasında balansın qurulmasında mühüm rol oynayır. İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə biomüxtəlifliyin qorunması bu ölkələrə ekoloji davamlılıq məqsədlərinə nail olmaq imkanı verir.

Çirklənməyə nəzarət də yaşıl diplomatiyanın əsas məsələlərindən biridir. 1987-ci ildə qəbul edilmiş ozon təbəqəsini məhv edən maddələrə qarşı Monreal Protokolu koordinasiyalı qlobal tədbirlər vasitəsilə zərərli emissiyaların azaldılmasına nail olmuşdur. Bu cür beynəlxalq müqavilələr ətraf mühitə dəyən zərərin qarşısının alınmasında mühüm rol oynayır.

Əsas mexanizmlər çoxtərəfli sazişlər, ikitərəfli əməkdaşlıq, yumşaq gücdən istifadə və qeyri-dövlət tərəflərinin töhfələridir. Çoxtərəfli sazişlər yaşıl diplomatiyanın əsas tikinti bloklarından biridir. Bu sazişlər dövlətlərə ekoloji problemlərin ümumi həlli yollarını inkişaf etdirməyə imkan verir. Müqavilələr və protokollar məcburi və ya könüllü öhdəliklər müəyyən edir və diplomatik konsensus tələb edir. Məsələn, iqlim dəyişikliyi üzrə Paris Sazişi dünyanın bütün ölkələrinin iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə ümumi yanaşmanı təmin etmək məqsədi daşıyır. Çoxtərəfli platformalar dövlətlər arasında əməkdaşlığı gücləndirməklə qlobal ekoloji məqsədlərə nail olmağa imkan verir.

İkitərəfli əməkdaşlıq ekoloji məqsədlərə nail olmaq üçün iki ölkə arasında birbaşa danışıqlara aiddir. Bu mexanizm xüsusilə emissiyaların azaldılması və bərpa olunan enerji sahələrində mühüm vasitədir. ABŞ-Çin iqlim sazişləri belə əməkdaşlığın ən məşhur nümunələridir. İkitərəfli sazişlər ölkələrə ekoloji prioritetlərini uyğunlaşdırmağa və daha sürətli və daha effektiv həllər istehsal etməyə imkan verir.

Yumşaq güc ekoloji liderliyi və normaları təşviq etməklə qlobal təsir yaratmaq üçün bir strategiyadır. Yaşıl diplomatiya kontekstində dövlətlər ekoloji məqsədləri və davamlılıq prinsiplərini təşviq etmək üçün yumşaq gücdən istifadə edirlər. Avropa İttifaqının Yaşıl Sövdələşməsi belə strategiyanın uğurlu nümunəsidir. Davamlı inkişafı təşviq etməklə, Aİ digər ölkələri ekoloji hədəflərə nail olmağa təşviq edir və qlobal ekoloji siyasətlərin formalaşdırılmasında liderlik rolunu oynayır.

Nəhayət, qeyri-dövlət aktorları da yaşıl diplomatiyanın formalaşmasında getdikcə daha çox təsir edir. Qeyri-hökumət təşkilatları (QHT), müəssisələr və şəhərlər qlobal ekoloji hərəkatların mühüm oyunçularıdır. C40 Cities Climate Leadership Group kimi təşəbbüslər şəhərlərin davamlılıq məqsədlərinə çatmasını təmin etmək üçün əməkdaşlığı təşviq edir. Qeyri-dövlət iştirakçıları ekoloji siyasətə töhfə verir, qlobal ekoloji diplomatiyanın effektivliyini artırır. Bu aktyorlar yerli və milli səviyyədə ekoloji dəyişikliyin yaradılmasında mühüm rol oynayırlar.

Fərid ƏKBƏRLİ

Sosial inkişafa dəstəkictimai birliyinin üzvü